काठमाडौं, – नेपाली राजनीति र साहित्यका विशाल व्यक्तित्व, प्रथम जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको योगदानलाई स्मरण गर्दै आज देशभर ४३औं स्मृति दिवस विविध कार्यक्रमसहित मनाइँदैछ । नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि आफ्नो जीवन उत्सर्ग गरेका बीपी कोइराला एक कुशल राजनेता मात्र नभई नेपाली साहित्यमा मनोवैज्ञानिक यथार्थवादी धाराका प्रणेता समेत हुनुहुन्थ्यो । वि.सं. २०३९ साउन ६ गते उहाँको निधन भएको थियो ।
राजनीतिको एक शिखर पुरुष
वि.सं. १९७१ भदौ २४ गते जन्मनुभएका कोइरालाले जीवनको लामो कालखण्ड नेपाली कांग्रेसको नेतृत्व गर्दै प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि कठोर संघर्षमा बिताउनुभयो । उहाँकै नेतृत्वमा कांग्रेसले २०१५ सालको आमनिर्वाचनमा दुई तिहाइ बहुमत हासिल गरेपछि २०१६ जेठमा उहाँ नेपालको प्रथम जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बन्नुभयो । प्रधानमन्त्रीत्वकालमा उहाँले बिर्ता उन्मूलन गर्ने र ‘जग्गा जोत्नेको हुनुपर्छ’ भन्ने क्रान्तिकारी भूमिसुधार कार्यक्रम अगाडि बढाउनुभयो, जसले सामन्ती समाजमा ठूलो हलचल ल्याएको थियो ।
तर, जननिर्वाचित सरकारले काम गर्न थालेको १८ महिनामै वि.सं. २०१७ पुस १ गते तत्कालीन राजाले शाही नेपाली सेनाको बलमा सरकार अपदस्थ गरेपछि कोइरालालगायत नेताहरूलाई सिंहदरबारमै बन्दी बनाइयो । त्यसपछि उहाँले लामो समय सुन्दरीजल बन्दीगृहमा बिताउनुभयो । वि.सं. २०२५ मा स्वास्थ्य परीक्षणका लागि जेलमुक्त भएपछि आठ वर्ष भारतमा निर्वासित जीवन बिताउनुभएका कोइरालाले राष्ट्रियता संकटमा परेको विश्लेषण गर्दै आठवटा ज्यान मुद्दाको परवाह नगरी २०३३ साल पुस १६ गते ‘राष्ट्रिय एकता तथा मेलमिलापको नीति’ लिएर स्वदेश फर्कनुभयो । उहाँले प्रतिपादन गर्नुभएको मेलमिलापको नीति आज पनि नेपालको राजनीतिमा उत्तिकै सान्दर्भिक मानिन्छ ।
साहित्यका एक अमर स्रष्टा
राजनीतिको व्यस्तता र संघर्षका बीच पनि कोइरालाले नेपाली साहित्यलाई अतुलनीय योगदान दिनुभयो । उहाँलाई नेपाली साहित्यमा मनोवैज्ञानिक यथार्थवादी धाराका प्रवर्तक मानिन्छ । उहाँका ‘तीन घुम्ती’, ‘सुम्निमा’, ‘नरेन्द्रदाई’, ‘मोदी आइन’, ‘हिटलर र यहुदी’ र ‘बाबु, आमा र छोरा’ जस्ता कालजयी उपन्यास प्रकाशित छन् । यसैगरी, ‘श्वेत भैरवी’ र ‘दोषी चश्मा’ कथासंग्रहले पनि नेपाली कथा साहित्यमा नयाँ आयाम थपेका छन् ।
उहाँको राजनीतिक जीवनको यथार्थ चित्रण गर्ने ‘आत्मवृत्तान्त’, ‘जेल जर्नल’ र ‘फेरि सुन्दरीजल’ जस्ता कृतिहरूले तत्कालीन समाज र राजनीतिको जीवन्त दस्तावेजको रूपमा काम गरेका छन् । यी कृतिहरू उहाँको विचार, दर्शन र भोगाइको दर्पण मानिन्छन् ।
ऐतिहासिक धरोहर : बीपी संग्रहालय
प्रथम जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री, सभामुख र मन्त्रीहरूलाई बन्दी बनाइएको सुन्दरीजल बन्दीगृहलाई नै वि.सं. २०६१ भदौ २४ गते ‘बीपी संग्रहालय’का रूपमा स्थापना गरियो । २०७२ सालको भूकम्पले क्षतिग्रस्त भएपछि पुनःनिर्माण गरिएको यो संग्रहालयमा बीपीको जीवनका महत्त्वपूर्ण सामग्रीहरू, २००७ सालको क्रान्तिमा प्रयोग गरिएको ट्यांकर र २०२९ सालमा अपहरण गरिएको विमानसमेत प्रदर्शनमा राखिएको छ, जसले इतिहासका पानाहरूलाई जीवन्त बनाउँछ ।
स्मृतिमा विविध कार्यक्रम
बीपी स्मृति दिवसका अवसरमा नेपाली कांग्रेस, उसका भ्रातृ संस्थाहरू र बीपी संग्रहालय समितिले देशभर विभिन्न वैचारिक र रचनात्मक कार्यक्रमहरू आयोजना गरेका छन् । यसै अवसरमा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले आज बालुवाटारमा ‘बीपी कोइराला राष्ट्रिय पुरस्कार’ वितरण कार्यक्रम आयोजना गरेको छ । यी कार्यक्रमहरूले बीपीले देखाउनुभएको राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवादको मार्गलाई आत्मसात् गर्न प्रेरणा प्रदान गर्दछन् ।